Słownik terminów zakonnych i franciszkańskich

Alwernia - (góra Alwernia) w Toskanii - miejsce, w którym na ciele św. Franciszka 14 września 1224 r. pojawiają się stygmaty - rany odpowiadające ranom Jezusa (na rękach, stopach i na boku) po ukrzyżowaniu.

franciszkanie - zakon żebrzący (mendykancki) założony na początku XIII w. przez Franciszka z Asyżu. W szerokim znaczeniu nazwa obejmuje obecnie braci z Pierwszego Zakonu św. Franciszka: Braci Mniejszych - OFM (Ordo Fratrum Minorum), znanych też jako reformaci i bernardyni; Braci Mniejszych Konwentualnych (Ordo Fratrum Minorum Conventualium - OFMConv), Braci Mniejszych Kapucynów (Ordo Fratrum Capuccinorum - OFMCap). Franciszkanami nazywani są też członkowie Trzeciego Zakonu Regularnego (łac. Tertius Regularis, TOR), zgromadzeń i wspólnot zakonnych o duchowości franciszkańskiej.

Franciszkański Zakon Świeckich - (Ordo Franciscanus Saecularis, OFS) - stowarzyszenie wiernych świeckich, którego członkowie składają przyrzeczenia (nie śluby) stawania się doskonałymi (także w małżeństwie), pod kierownictwem jednego z zakonów franciszkańskich. Zwany dawnej Trzecim Zakonem Franciszkańskim (popularnie tercjarzami). Nowa nazwa od 1978 r.

Greccio - miasteczko nad doliną Rieti. Tutaj św. Franciszek po przekazaniu zarządzania zakonem br. Piotrowi, a potem Eliaszowi przebywał w samotności. W Greccio zorganizował po raz pierwszy żywą szopkę, w Boże Narodzenie 1223 r.

kapituła klasztorna - zgromadzenie wszystkich członków danej wspólnoty zakonnej (klasztoru), w celu podjęcia ważniejszych decyzji, dotyczących tej wspólnoty; również dokonania podziału funkcji i wyboru np. wikariusza czy ekonoma w klasztorze.

klaryski - Zakon św. Klary (Ordo Sanctae Clarae) - Drugi Zakon św. Franciszka z Asyżu; siostry (klauzurowe) żyjące według Reguły św. Klary.

krzyż z San Damiano - krzyż, przed którym modlił się św. Franciszek. Jedna z najcenniejszych relikwii franciszkańskich, pochodzenia bizantyjskiego z wyraźnymi wpływami syryjskimi. Namalowany najprawdopodobniej w XII w. w Umbrii, umieszczony w kościółku San Damiano (z VI lub VII w.), oddalonym ok. 1 km. od Asyżu. W San Damiano pozostawał do 1257 r. Dzisiaj znajduje się w jednej z kaplic bazyliki św. Klary. Nazywany jest też Krzyżem franciszkańskim.

Porcjunkula - (łac. portiuncula - mała posiadłość) - nazwa kaplicy położonej w pobliżu Asyżu, przekazanej przez benedyktynów Franciszkowi z Asyżu.

postulat - (łac. postulare - prosić) - okres przygotowawczy, poprzedzający nowicjat; od tego też postulant - osoba przygotowująca się do odbycia nowicjatu.

profes - (łac. profiteri - jawnie wyznawać, publ. ogłaszać) - zakonnik, który złożył profesję czasową - profes sympliczny, lub profesję wieczystą - profes solemny.

profesja zakonna - sposób życia, poprzez złożenie trzech ślubów: ubóstwa, posłuszeństwa i czystości.

reguła - (łac. regula) - zbiór podstawowych przepisów normujących życie zakonne. Uzupełnieniem reguły są dostosowane do współczesnych warunków życia konstytucje i statuty.

życie konsekrowane - (vita consecrata) - życie oddane Bogu poprzez złożenie ślubów, które wyznaczają sposób tego życia.

Tau - (znak Tau) symbol franciszkański. Litera alfabetu greckiego i hebrajskiego, symbolizująca krzyż. W kulturze grecko-rzymskiej znak zbawienia, wyrażał liczbę 300. Litera T. używana była jako znak magiczny, chroniący od zarazy i demonów (umieszczany na amuletach, pierścieniach, na murach domów podczas zarazy); oraz znakiem wyróżniającym braci szpitalnych św. Antoniego Pustelnika (stąd nazwa krzyż św. Antoniego), którzy prowadzili szpital w Rzymie. Znak T. przejął św. Franciszek podczas Soboru Lat. IV, (na którym zakon Franciszka został zatwierdzony) pod wpływem mowy papieża Innocentego III, nawiązującej do Proroka Ezechiela (Ez 9,4-6), i zawierającej wezwanie "bądźcie więc bojownikami T i krzyża". Literą Tau znaczył Franciszek siebie na znak pokuty. Umieszczał Tau jako swój podpis na listach, dokumentach (np. autograf błogosławieństwa dla br. Leona, przechowywany w Sacro Convento w Asyżu). Według tradycji Tau stała się od 1223 r. pieczęcią konwentu Calvi i całej prowincji korsykańskiej franciszkanów.


Wielu franciszkanów, świeckich i żyjących w I Zakonie, odróżnić można od innych ludzi po "nie-typowym" krzyżyku. Jest to znak TAU - symbol krzyża charakteryzujący się tym, że "brakuje" w nim górnej części, na której Piłat umieścił tabliczkę z napisem "Jezus Nazarejczyk - Król Żydowski".
Św. Franciszek ukochał ten znak, ponieważ w Piśmie św. jest on przedstawiony jako znak wybrania Bożego i obietnic Jego Królestwa . Do umiłowania znaku TAU przyczyniło się niewątpliwie przemówienie papieża Innocentego III wygłoszone w 1215 r. na otwarcie Soboru Powszechnego. "TAU jest ostatnią literą alfabetu hebrajskiego - mówił papież - a jego forma przedstawia krzyż dokładnie taki, jak krzyż przez przybiciem tabliczki Piłata (...). Ten, kto nosi TAU na swym czole, reprezentuje postępowaniem chwałę krzyża. Nosi TAU dla ukrzyżowania ciała z jego ułomnościami i grzechu, jeśli potwierdza, że nie chce innej, oprócz chwały naszego Pana Jezusa Chrystusa." Swoje przemówienie zakończył papież słowami, aby każdy z nas znak TAU mocno osadził w swoim życiu, ponieważ "miłosierdzia dostąpią ci, którzy będą nosili znak TAU - znak pokutnego, odnowionego w Chrystusie życia". Franciszek z miłością podporządkował się tym słowom. Stały się one głównym motorem jego życia, a symbol TAU umieszczał na ścianach, w pustelniach, kościołach, uczynił z niego pieczęć w swych listach i pismach. "Opieczętowuje" duchowo znakiem TAU siebie i swoich naśladowców, widzi bowiem w tym znaku gwarancję Bożej opieki, ochrony przed złem, pewność zbawienia.

TAU stał się niejako programem życia Franciszka Św. Bonawentura tak to przedstawia: Mąż Boży znak ten otaczał szczególną czcią, często mówił o nim w swoich przemówieniach, wykonywał go na początku swoich zajęć i własnoręcznie podpisywał tym znakiem listy, które wysyłał z miłością, jak gdyby całą jego troską było - według wyrażenia Proroka (Ez 9,3) - nakreślić znak TAU na czołach ludzi płaczących, bolejących a autentycznie nawróconych do Jezusa Chrystusa. / 2 B II, 9/ Obrazuje to pewne wydarzenie z życia św. Franciszka. Kiedy brat Leon zaczął wątpić w swoje zbawienie, św. Franciszek, który dał o nim świadectwo w słowach: "Oby moja dusza była tak przejrzysta i nieskazitelna jak brata Leona" - napisał do niego błogosławieństwo i zapewnienie, że Bóg go kocha. Na kartce tej znakiem TAU przeciął imię br. Leona. Miało to oznaczać, że Pan jest z nim. TAU jest więc symbolem Bożej miłości.

TAU jako ostatnia litera alfabetu staje się również symbolicznie dla wielu ostatnią deską ratunku człowieka Od samych początków chrześcijaństwa ten znak został przez nie przyswojony. Znajdujemy go już w katakumbach rzymskich. Stał się on symbolem zbawienia i zewnętrznym znakiem chrześcijanina. TAU nie jest jakimś amuletem, talizmanem czy maskotką. Jest to konkretny znak przynależności do ludzi wierzących w Jezusa jako jedynego Zbawiciela i ufających w Jego miłość do człowieka. Noszenie znaku TAU jest jednocześnie swego rodzaju deklaracją przynależności do Jezusa oraz zewnętrznym okazaniem chęci naśladowania Chrystusa ubogiego i ukrzyżowanego.



o. Rufus OFM
"Franciszkański Świat"
Nr 1 (31) 1999